Het vredegerecht is voor de burger het gezicht van de Justitie. Wie met het gerecht in aanraking komt, zal immers meestal met het vredegerecht te maken krijgen, omdat de vrederechter een zo ruime bevoegdheid heeft dat bijna alle zaken uit het dagelijkse leven van de mensen voor hem moeten gebracht worden. Het vredegerecht is een voor iedereen makkelijk toegankelijke en laagdrempelige rechtbank, die dicht bij de rechtzoekende wil staan en mee zoekt naar de oplossing van de geschillen van alledag.
België telt momenteel (2015) nog 187 gerechtelijke kantons, verspreid over 13 arrondissementen. Het gerechtelijk arrondissement Limburg groepeert daarvan 13 kantons. Elk kanton heeft één vredegerecht, waarvan sommige -voorlopig nog- meer dan één "zetel" (=zittingsplaats) hebben. In het arrondissement Limburg hadden het kanton Neerpelt-Lommel en Kanton Tongeren-Voeren twee zetels. De overheid heeft echter beslist alle dubbele zetels binnen afzienbare tijd af te schaffen en nog slechts één zetel per kanton over te houden. Voor het kanton Neerpelt-Lommel betekent dit dat enkel de zetel Neerpelt zal worden behouden. Voor het kanton Tongeren-Voeren opteerde de overheid om in Voeren zittingen ‘sous l’arbre’ te houden d.w.z. dat er op geregelde tijdstippen (voorlopig voorzien op eerste maandag der maand) zittingen zullen gehouden worden in het gemeentehuis te Voeren.
Alle vredegerechten van een arrondissement zijn samen met de politierechtbank georganiseerd op arrondissementeel niveau. De algemene leiding en organisatie van de vredegerechten en de politierechtbank berust bij de voorzitter van de vrederechters en rechters in de politierechtbank, bijgestaan door een directiecomité, samengesteld uit deze voorzitter, de ondervoorzitter en de arrondissementele hoofdgriffier.
Er is in elk kanton één vrederechter die door de Koning voor het leven benoemd is en die aan strenge benoemingsvoorwaarden moet voldoen. Sinds de gerechtelijke hervorming van 1 april 2014 wordt elke vrederechter in hoofdorde benoemd in een specifiek kanton, maar in ondergeschikte orde ook in alle andere vredegerechten van het arrondissement. De voorzitter van de vrederechters en rechters in de politierechtbank kan hem bijgevolg ook inzetten in de andere kantons, indien de dienst dat vereist. Concreet kan elke vrederechter dus rechtspreken in elk kanton van het arrondissement.
Elk vredegerecht telt in principe ook zes plaatsvervangende rechters die de voorzitter alleen mag aanwijzen om een vrederechter te vervangen die verhinderd of afwezig is en indien het redelijkerwijs niet mogelijk is een vrederechter uit een ander kanton in te zetten.
Bevoegdheden
De vrederechter is een verzoenende rechter die vrede wil brengen tussen burgers die in een geschil verwikkeld zijn geraakt. Ook aan de zogenoemd "kleine geschillen" met gering maatschappelijk impact, maar die het leven van de betrokken partijen verzuren, zal de vrederechter de nodige tijd en aandacht besteden om naar de mensen te luisteren, te pogen hen tot een vergelijk te brengen en een rechtvaardige oplossing uit te werken die de rust doet weerkeren.
De vrederechter is een burgerlijke rechter: hij neemt alleen kennis van zuiver burgerlijke zaken en zal dus geen straffen uitspreken. Voor strafzaken zijn enkel de politierechtbank, de correctionele rechtbank en het hof van assisen bevoegd. De vrederechter neemt ook geen kennis van geschillen tussen ondernemingen die betrekking hebben op de commerciële activiteit van die ondernemingen. Die behoren tot de bevoegdheid van de ondernemingsrechtbank (bv. de invordering van (kleine) facturen van de ene onderneming tegen de andere).
In de artikelen 590 tot 601 van het Gerechtelijk Wetboek zijn ruim een 80-tal uiteenlopende bevoegdheden voor de vrederechter weggelegd.
In de eerste plaats doet de vrederechter, zoals elke andere rechter, aan gewone geschillenbeslechting waarbij partijen tegenstanders van elkaar zijn en zal hij de vordering moeten toewijzen of verwerpen bij vonnis, waarin hij en of meerdere partijen al dan niet veroordeelt om bepaalde zaken te betalen, af te geven, te doen of niet te doen.
Daarnaast heeft de vrederechter nog een zeer belangrijk takenpakket dat onder de noemer “willige rechtsmacht” valt., waarbij hij optreedt als beschermrechter van sociaal zwakken en onbekwamen. Hier dient de vrederechter geen geschillen in de echte zin te beslechten, maar zal hij administratief optreden door beschermingsmaatregelen op te leggen en de uitvoering van die maatregelen.
In de gewone geschillenbeslechting (“contentieux”) zijn de meest bekende bevoegdheden van de vrederechter de volgende:
- Algemene bevoegdheid (ook “nominale” of “volstrekte” bevoegdheid genoemd): alle in geld uitgedrukte vorderingen betreffende overeenkomsten of onrechtmatige daad, tot maximaal 5.000 euro (artikel 590 van het Gerechtelijk Wetboek): facturen, geldleningen, schadevergoedingen, enz.. Deze regel geldt niet als de materie tot de exclusieve bevoegdheid van een andere rechtbank behoort: bv. kleine facturen invorderen wanneer beide partijen ondernemingen zijn behoort tot de bevoegdheid van de rechtbank van koophandel. Onderhoudsgelden behoren tot de bevoegdheid van de familierechtbank; schade uit verkeersongevallen tot deze van de politierechtbank.
- Bijzondere bevoegdheden, zonder beperking door de waarde van het geschil (artikel 591 en volgende van het Gerechtelijk Wetboek):
- huur (gewone huur, woninghuur, handelshuur, landpacht),
- uitdrijving uit plaatsen bezet zonder recht of titel;
- mede-eigendom (o.m. appartementenrecht),
- erfdienstbaarheden (recht van uitweg, doorgang, lichten en zichten, afstand van beplantingen, enz.),
- alle invorderingen facturen van nutsvoorzieningen aan particulieren, ook deze van boven 2.500 euro;
- consumentenkredieten,
- onteigeningen,
- ruilverkaveling,
- verzegeling en ontzegeling
- geschillen over begraafplaatsen en lijkbezorging
- enz.
De vrederechter is sinds de oprichting van de familierechtbank per 1 september 2014 niet meer bevoegd voor familierechtelijke geschillen (alimentatievorderingen, dringende en voorlopige maatregelen tussen echtgenoten bij echtelijke moeilijkheden).
Uitleg over het procesverloop voor de vrederechter vindt u op deze site onder de link "inlichtingen" - "procedures".
Tot de willige rechtsmacht van de vrederechter behoren:
- de voogdij over minderjarigen (ook deze over niet-begeleide minderjarige vreemdelingen);
- het verlenen van machtigingen aan ouders en vertegenwoordigers voor het stellen van bepaalde rechtshandelingen in naam van minderjarigen,
- bewindvoering over de persoon en/of de goederen van meerderjarigen die daartoe ingevolge hun gezondheidstoestand niet meer zelf in staat zijn,
- gedwongen opname van geesteszieken,
- aanwezigheid bij verkopingen van goederen van dergelijke onbekwamen;
- beëdiging van veldwachters, sluiswachters, treinconducteurs, enz.
- opstellen van akten van bekendheid ter vervanging van een geboorteakte, nodig voor het huwelijk of het verkrijgen van de Belgische nationaliteit
- enz.
Besluit: de vrederechter is uitsluitend bevoegd voor burgerrechtelijke materies. Hij is geen strafrechter en dus niet bevoegd voor het uitspreken van strafrechtelijke sancties.
Dit wil niet zeggen dat hij geen kennis mag nemen van geschillen over strafrechtelijk vervolgbare handelingen, zolang de eigenlijke vordering een zuiver burgerrechtelijk karakter heeft (bvb. herstel van schade die door het strafbare feit werd veroorzaakt) en op voorwaarde dat geen gerechtelijk strafonderzoek lopende is voor de onderzoeksrechter of voor een strafrechtbank. Een eenvoudige klacht bij politie of een opsporingsonderzoek van het parket doen geen gerechtelijk onderzoek lopen.
De vrederechter als “juge de proximité”: verzoener bij uitstek
Ondanks het feit dat hij de rechter van welbepaalde geschillen en situaties is geworden, heeft de vrederechter zijn eigenheid van vrede brengende rechter weten te behouden door zijn specifieke werkwijze.
Het vredegerecht onderscheidt zich van de andere rechtbanken door zijn laagdrempeligheid en grotere toegankelijkheid. De vrederechter is de ‘juge de proximité’, de ‘nabijheidsrechter’, in meerdere betekenissen van het woord:
- hij staat vooreerst letterlijk zeer dicht bij de rechtzoekenden in die zin dat de vredegerechten territoriaal verspreid zijn en dus in afstand niet ver verwijderd zijn van de gemeenten waaruit het kanton bestaat;
- de vredegerechten staan ook figuurlijk veel dichter bij de burger omdat ze huiselijker van sfeer zijn dan grotere rechtbanken, en meestal ook wat vriendelijker van onthaal;
- het vredegerecht behandelt ook materies uit het dagdagelijkse leven, die de burger nauw aan het hart liggen;
- de vrederechter zelf is makkelijker bereikbaar en wordt als enige rechter in het kanton sneller herkend door de mensen;
- in gerechtelijke procedures is de vrederechter luisterbereid en treedt hij in dialoog met de rechtzoekende;
- hij maakt, veel meer dan andere rechtbanken, gebruik van de mogelijkheid om de persoonlijke verschijning van de partijen te bevelen om er door de rechter zelf gehoord te worden, en zeer vaak houdt hij plaatsbezoeken om zich persoonlijk van de feitelijke toestand te gaan vergewissen, hetgeen tot betere inzichten van de problematiek en dus tot snellere en makkelijker aanvaarde resultaten leidt.
De vrederechter zal dan ook sneller vertrouwen inboezemen en wordt daarom ervaren als de verzoener bij uitstek, die een einde kan stellen aan betwistingen die het leven van mensen nutteloos verbitteren.
Gelet op de hierboven reeds onderlijnde persoonlijke en rechtstreekse contacten die hij met de mensen heeft, is hij uitermate goed geplaatst om, naast het eigenlijke “rechtspreken”, ook een bemiddelingsopdracht uit te voeren waarbij hij verzoenend optreedt.
De wettelijk georganiseerde “minnelijke schikking"
De nabijheidsfunctie van de vrederechter komt allicht nog het meest tot uiting in de zaken die hem ter minnelijke schikking voorgelegd worden. De bedoeling is dat de partijen tot een vergelijk komen en dat ze hun geschil beëindigen met een akkoord, precies om te vermijden dat het tot een proces zou moeten komen. Uitleg over deze procedure vindt u op deze site in een nota onder de modelformulieren en onder de link "inlichtingen" - "procedures".
Gerechtelijke hiërarchie
Tegen de meeste beslissingen van de vrederechter kan de in het ongelijk gestelde partij hoger beroep instellen bij de rechtbank van eerste aanleg. Er is geen hoger beroep mogelijk als het gevorderde bedrag lager is dan 1.860 euro. Is de vordering niet in geld waardeerbaar (bv. een vordering tot ontbinding van een huurcontract), dan is wel hoger beroep mogelijk.
Binnen het arrondissement wordt steeds gestreefd naar een eenvormige rechtspraak in alle kantons. Uiteraard is iedere uitspraak van de vrederechter aangepast aan de concrete omstandigheden en bijzonderheden van elke individuele zaak die hem voorgelegd wordt.
De vrederechters spannen zich in om de zaken die hen worden voorgelegd op de kortst mogelijke tijd af te handelen, ook al stijgt de werkdruk voortdurend. Zij slagen daarin voorlopig nog en kennen bijgevolg geen gerechtelijke achterstand.
